Dîroka tekoşîna azadiya jînê, dîrokek bi hezar navên lehengan hatiye ava kirin. Her rûpelên dîrokê de em bi wan lehengan dibînin, dibihîsin û dibin şopdarê wan. Navê salan, mehan, rojan û kêliyan bi navê wan tên nasîn û zanîn.
Dîrokê de navê xwe wiha neqş kirine ku, ne salên dûv û dirêj, ne jî demên derbas dibin qet ji wan ji bîr nakin. Bi awayêk fizîkî dur ketina wan, tenê ne wan keliyan de heta dawiya emrê mirovan mîna agirêk sotîner dibe roniya dilên gelên xwe. Rêka wan ronî dikin û dibe rênîşanêya wan a herî zelal. Rastiya wan di her keliyê jiyanê de herdem tê bîra mirovan, lewra wan bi sekna xwe, bi vîn û tekoşîna xwe bûn rêzanên herî berbiçav. Rêber Apo dibêje; ‘‘Ji bîrkirin xiyanet e.’’ Raste bi awayêk zelal mîna pênase kirina Rêberê me ye. Lewra kesên ku ji bo tekoşîna azadiyê û ji bo gelê xwe berdêl daye, xwîn û canê xwe dane tu caran nayên ji bîrkirin. Lewra şehîd ew kesin ku tu kesan û tu pirsgirêkan nekirina navbêra xwe û Rêber Apo de. Lewra wan bê dudilî û bê tirs canê xwe razandin rêka Rêber Apo. Jinên ku bi îddaya azadbûyînê dijîn tu caran ji rastiya şehîdan xwe qut nakin. Lewra kesên ku gihaştine heqîqet û azadiyê şehîd bi xwe ne. Her yek ji wan rengêk cûda, her yek ji wan perçeyêk cûda lê heman rêkê de dibin yek reng û yek dest. Ya girîng ew e ku, kesên azadixwaz dibin şopdarê wan û ew jî dibin yek ji wan rengan, ew jî dibin perçeyek ji vê heqîqeta bê sînor. Her şehîdek dibe temsîla pîvanên azadiyê, dibin remza wateyê. Hilgirtina barê şehîdan jî dibe watêya berxwedan, îdîa û hêviyên azad.
Kî bûn şehîd? Kesên çawa re digotin vê peyvê? Şehîd çawa jiyan kirin? Ji bo çi canê xwe kirin mertal? Bersiva van pirsan mirovan digihijîne lêgerînên azad. Ev lêgerîn dibin bingeha jiyanê û jiyan dibe wateya hebûna te. Ango şehîd dibe rênasêk baş û pêşeng. Dema mirov fêrî jiyana wan a bi nirx dibe mirov dikeve ferqê ku çiqasê deyndarê wan lehengan in. Lewra pêkanîna deynê xwe erka her şoreşgerek e. Bi taybetî xwedî derketina xeyalên şehîd, girêdayî mayîna şerê wan deynêk herî mezin a hevreyê wan e. Ya herî girîng jî lehengên ku nehatine nasîn, şerkerên ku navê wan nehatine bihîstîn danasîna wan ji bo me ya herî esasî ye. Em jî dixwazin îro behsa jineke leheng bikin. Ew jina ku ji bo gihaştina azadiyê tevlî meşa heqîqatê bûye, ew jina ku ji bo azadiya gelê xwe û ji bo pêşeroja zarokên gel ê xwe, xwe feda kiriye ew jina Kurd Ezîze Onkol’ê.
Ezîze Onkol ango bi navê xwe yê tevgera azadiyê de Dîcle Avaşîn sala 1991’an de li paytexta Kurdistanê Amedê di nav malbatêk tekoşîna azadiyê de gelek berdêl dane li gûndê Çemê Alîkê de dayîk dibe. Ji ber welatperweriyê malbat û ji ber tevlîbûnên malbatî, Ezîzê temenêk ciwan de rastiya gelê xwe dinase û bi çîrokên lehengan re mezin dibe. Ew jineke bedew a Amedê bu. Zanabûna Kurditiya xwe, hîs kirina êşên gelê xwe ji bo şer kirin û tekoşîn kirinê zanabûnên têrker bûn. Li kolanên Amedê mezin bûyîn jî şansêk mezin bû ku, rastiya dijmînê xwe re pir eşkere rû bi rû werê. Ew jî temenêk ciwan de zanabûnêk mirovan de ava dike, hêrs û kînêk bi zana li hember neyar derdixîne holê. Ezîze jî bi van rastiyan re pir zû tê rûyê hevdu û bi van rastiya dijminê xwe tu caran dilê xwe de nahewîne. Ew zarokek ji Amedê bû, lê dîtina leşker û polîsên dewletê di nava taxa xwe û di nava Amedê de tehemmûl ne dikir. Li ser vê esasê Ezîza sala 2008’an de ji bo ku dijminê xwe têk bibe bi awayek zanabûn berê xwe da nava tekoşîna azadiyê. Navê Dîcle Avaşîn li xwe dike.
Di nava tekoşîna dijwar da ji bo ku mîna çemê Dîcle zelal û mîna çemê Avaşînê wêrek be bi awayêk zanabûn vê navê li xwe dike. Salên 2008 û 2009’an de li qada Amed û Xerzanê perwerdeyên xweyên bingehîn dibîne û tevlî karên pratikê dibe. Dawiya sala 2009’an de berê xwe dide herêma Behdînanê û heta 2010’an li qada Garê dimîne. Navbêra sala 2011 û heta 2014’an li qadên Haftanîn û Metîna tevlî pratîkan dibe. Heta demekî dirêj di nav xebatên perwerde kirina şervanê nû da tê erkdar kirin. Vê erka xwe bi awayêk serkeftî cih tîne û bi sedan hevreyên xwe perwerde dike. Ezmûnên ku dest xistine re hevalên xwe fêrî jiyana gerîlatiyê dike. Sala 2014’an de berê xwe dide aqademiya jina azad a Şehîd Bêrîtan. Dîcle li aqademiyê de xwe perwerde dike û ji bo şerên demê pêş xwe amade dike. Bi awayêk aktîf tevlî jiyana aqademiyê dibe û ji aliyê hemû hevreyên xwe ve tê heskirin.
Piştî perwerdeyekî serkeftî vesaziya Dîcle ji bo qada Xakûrkê gûncaw tê dîtin. Dîcle mîna fermandara yekîneyê derbasî qada Xakûrkê dibe.
Çiyayên Xakûrkê di nava sîlsîleyê çiyayên Zagros – Torosan de cih digre. Ew jî perçeyêk ji wan çiyayên pîroz e. Heman demê de çiyayên Xakurkê di nava tevgera azadiyê de xwedî dîrokêk mezin e. Lewra çiyayên Xakûrkê wargeha fermandara mezin Berîtan ango Gulnaz Karataş e. Fermandar Berîtan li hember hevkar û xiyanetkaran, li hember bangavaziya teslîmiyetê mîna kevokek azad di zinaran da bi bask bû. Bi vê helwesta xwe hemû dijminê xwe kiribû nava şermek mezin. Fermandar Berîtan bi vê pratîka xwe jinên pêşerojê re tarzê berxwedanê nîşan dabû. Lewra wê Dîcle û 4 hevreyê xwe jî mîna fermandara xwe Berîtan wê hemberî xiyanet û neyaran berxwedaniyêk mezin raber kiriban.
Sala 2016’an de şerekî pir dijwar li qada Xakurkê diqewimiya. Jin û xortên Kurdan, mîlîtanên Rêber Apo hemberî dewleta Tirk a dagirker sond xwaribûn ku, wan qadên pîroz ji dijminê xwe re nehêlin. Cengek mezin, şerekî dijwar hebû. Dîcle jî yek ji wan fermandara cengê bû. Hevreyên xwe perwerde dikir, cesaretek mezin dida û bi hevrêyên xwe re berê xwe didan neyarên li ser axa xwe. Gelek çalakî pêk anî bûn, gelek leşker ceza kiribûn û gelek çekan ji ser dijminê xwe rakiribûn. Serkeftin ya gerîlayan bû, serkeftin ya fermandar Dîcle û ya hevreyên wê bû.
Sala 2016’an de fermandar Dîcle û hevreyên xwe meha Tebaxê plan dikin ku dîsa berê xwe bidin ser dijminê xwe. 5’ê têbaxê 2016’an de çalakiya girê Genîş (Genîş Tepesi) pêk tînîn. Di vê çalakiyê de mîna fermandarek, mîna jinek şerker erk û berpirsiyartiya xwe cih tîne. Heta hêz û gule xwe ya dawî şer dike û bi çar hevalê xwe re digihîje şahadetê.
Fermandar Dîcle herdem perwerde kirin û peşxistina hevalên xwe esas girtibû. Lewra jiyana xwe de jî wiha bû, şerê xwe de jî. Ji ber ew xwedi dilekî mezin bû.
Hevalên Wê Yên Tekoşînê
